ADHD در کودکان: علائم، تشخیص و بهترین روش‌های درمان
تاریخ آخرین بروزرسانی: 26 شهریور 1403 - ساعت 13:26
زمان مورد نیاز برای مطالعه: 10 دقیقه
اختلالات روانی نقص توجه بیش فعالی
اختلال نقص توجه/ بیش‌فعالی (ADHD) یک اختلال عصبی رشدی است که با الگوهای مداوم بی‌توجهی، بیش‌فعالی و تکانشگری مشخص می‌شود. این بیماری بر عملکرد روزانه و کیفیت زندگی کودکان و بزرگسالان تأثیر می‌گذارد. درک ADHD برای تشخیص زودهنگام و مدیریت موثر آن بسیار مهم است.
ADHD چیست؟
ADHD توسط راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM-5) به عنوان وضعیتی با علائم بی‌توجهی، بیش‌فعالی و تکانشگری که در عملکرد یا رشد، اختلال ایجاد می‌کند، تعریف شده است. سه نوع ADHD وجود دارد:
- نوع نقص توجه : عمدتاً با بی‌توجهی و حواس پرتی مشخص می‌شود.
- نوع بیش‌فعالی- تکانشگری: با بیش‌فعالی و رفتارهای تکانشی مشخص می‌شود.
- نوع ترکیبی: دارای علائم نقص توجه و بیش‌فعالی- تکانشگری است.
علائم و تشخیص
علائم ADHD به طور کلی به دو نوع اصلی تقسیم می‌شوند: بی‌توجهی و بیش‌فعالی- تکانشگری. این علائم می‌تواند در کودکان و بزرگسالان متفاوت ظاهر شود.
علائم بی‌توجهی
مشکل حفظ توجه: افراد مبتلا به ADHD اغلب برای متمرکز ماندن روی کارها یا فعالیت‌ها، به ویژه آنهایی که تکراری یا کسل کننده هستند، خیلی تلاش می‌کنند.
اشتباهات ناشی از بی‌دقتی: ممکن است به دلیل بی‌توجهی به جزئیات، در کارهای مدرسه، کار یا سایر فعالیت‌ها اشتباه کنند.
مشکلات گوش دادن: اغلب به نظر می‌رسد که وقتی مستقیماً با آنها صحبت می‌شود گوش نمی‌دهند، حتی اگر هیچ حواس پرتی آشکاری وجود نداشته باشد.
مشکل در به اتمام رساندن کارها: ممکن است کارها را شروع کنند اما به سرعت تمرکز خود را از دست می‌دهند و در تکمیل آنها شکست می‌خورند.
مسائل مربوط به سازماندهی: مشکل در سازماندهی کارها و فعالیت‌ها امری رایج است که منجر به فضای کاری نامرتب و مهلت‌های از دست رفته می‌شود.
اجتناب از وظایف: آنها اغلب از درگیر شدن در کارهایی که نیاز به تلاش ذهنی مداوم دارد، مانند تکالیف درسی یا تهیه گزارش، اجتناب می‌کنند یا تمایلی ندارند.
گم‌کردن وسایل: گم شدن مکرر اقلام ضروری، مانند وسایل مدرسه، کلیدها یا کیف پول.
به راحتی حواسشان پرت می‌شود: این افراد به راحتی توسط محرک‌های خارجی از جمله افکار نامرتبط حواسشان پرت می‌شوند.
فراموشی: فراموش کردن فعالیت‌های روزانه، مانند کارهای روزمره، قرار ملاقات‌ها یا تماس.
علائم بیش‌فعالی- تکانشگری
- بی‌قراری: بی‌قراری مداوم دست‌ها یا پاها یا ضربه زدن به آنها، یا تکان خوردن روی صندلی.
- ناتوانی در نشستن: مشکل در نشستن در موقعیت‌هایی مانند کلاس درس یا اداره.
- دویدن: در کودکان، دویدن یا بالا رفتن از چیز‌های مختلف در موقعیت‌های نامناسب. در بزرگسالان، احساس بی‌قراری.
- ناتوانی در بازی آرام: مشکل در انجام فعالیت‌های اوقات فراغت به صورتی که بی سر و صدا باشد.
- مدام در حال حرکت: اغلب به گونه‌ای عمل می‌کنند که گویی «با یک موتور هدایت می‌شوند» و نمی‌توانند برای مدت طولانی ساکن باشند.
- صحبت بیش از حد: صحبت بیش از حد بدون در نظر گرفتن مناسب بودن موقعیت.
- دشواری انتظار برای نوبت: دشواری در انتظار برای نوبت در فعالیت‌ها یا گفتگوها.
- ایجاد وقفه یا مداخله: قطع کردن یا مداخله کردن در گفتگوها یا بازی‌های دیگران.
تشخیص ADHD
تشخیص ADHD شامل یک ارزیابی جامع توسط یک متخصص، معمولا یک روانشناس یا روانپزشک، می‌باشد. فرآیند تشخیص شامل:
مصاحبه‌های بالینی
- مصاحبه با بیمار: پزشک یک مصاحبه مفصل با بیمار انجام می‌دهد تا علائم، سابقه پزشکی و هر گونه اطلاعات مرتبط دیگر را درک کند.
- مصاحبه با والدین/معلم: برای کودکان، مصاحبه با والدین و معلمان بینش بیشتری در مورد رفتار کودک در محیط‌های مختلف ارائه می‌دهد.
ارزیابی‌های رفتاری
- مقیاس‌های رتبه‌بندی: مقیاس‌های رتبه‌بندی استاندارد شده، مانند مقیاس رتبه‌بندی کانرز یا مقیاس رتبه‌بندی ADHD، برای ارزیابی فراوانی و شدت علائم استفاده می‌شوند. همچنین یکی از آزمون‌های بسیار معتبر در زمینه تشخیص ADHD آزمون IVA2 می‌باشد، این تست علاوه بر تشخیص در جداسازی انواع اختلال بیش فعالی کودکان شامل نوع کمبود توجه، نوع بیش فعالی (تکانشگر)، نوع ترکیبی و نوع ناشناخته (NOS) بکار می‌رود که توسط مجموعه تست مغز ارائه می‌شود.
- مشاهده: مشاهده مستقیم رفتار فرد در شرایط مختلف ممکن است انجام شود.
معیارهای DSM-5
DSM-5 معیارهای خاصی را برای تشخیص ADHD بیان می‌کند. علائم باید حداقل به مدت شش ماه وجود داشته باشد و نامتناسب با سطح رشدی فرد باشد.
علائم باید در دو یا چند موقعیت (مثلاً در خانه، مدرسه یا محل کار) مشاهده شود و باعث اختلال قابل توجه در عملکرد اجتماعی، تحصیلی یا شغلی شود.
رد سایر شرایط
پزشک باید سایر علل احتمالی علائم مانند اختلالات یادگیری، اختلالات اضطرابی، افسردگی یا سایر شرایط پزشکی را رد کند.
تاریخچه تکاملی و پزشکی
بررسی کامل تاریخچه تکاملی و پزشکی فرد به شناسایی هر عاملی که ممکن است باعث بروز این علائم شود، کمک می‌کند.
اهمیت تشخیص زودهنگام
تشخیص زودهنگام ADHD به چند دلیل حیاتی است:
- مداخله به موقع: شناسایی زودهنگام امکان مداخله به موقع را فراهم می‌کند، که می‌تواند به طور قابل توجهی نتایج درمان را بهبود بخشد.
- حمایت آموزشی: کودکان مبتلا به ADHD می‌توانند از حمایت آموزشی و تسهیلات مناسب برخوردار شوند.
- مدیریت موثر: تشخیص زودهنگام به توسعه استراتژی‌های مدیریت موثر، از جمله رفتاردرمانی و دارو کمک می‌کند.
- بهبود عملکرد: مداخله زودهنگام می‌تواند تأثیر ADHD را بر عملکرد تحصیلی، روابط اجتماعی و کیفیت کلی زندگی کاهش دهد.
علل و عوامل خطر
عوامل ژنتیکی
تحقیقات نشان می‌دهد که ADHD دارای یک بخش ژنتیکی قوی است. مطالعات روی خانواده‌ها، دوقلوها و فرزندخوانده‌ها نشان می‌دهد که ADHD می‌تواند به صورت ژنتیکی منقل شود. اگر والدینی مبتلا به ADHD باشند، احتمال ابتلای فرزندشان به این اختلال بیشتر است. ژن‌های خاص مربوط به انتقال‌دهنده عصبی دوپامین، که نقش کلیدی در تنظیم توجه و رفتار دارد، در ADHD نقش دارند.
تاثیرات محیطی
در حالی که ژنتیک نقش مهمی ایفا می‌کند، عوامل محیطی نیز می‌توانند در ایجاد ADHD نقش داشته باشند. برخی از این عوامل عبارتند از:
- قرار گرفتن در معرض تراتوژن‌ها قبل از تولد: تراتوژن‌ها هرگونه عامل محیطی هستند که در دوره پیش از تولد جنین، به‌آن آسیب برساند. قرار گرفتن در معرض دود تنباکو، الکل یا مواد مخدر در دوران بارداری می‌تواند خطر ADHD را در کودکان افزایش دهد.
- زایمان زودرس: کودکانی که نارس یا با وزن کم هنگام تولد به دنیا می‌آیند بیشتر در معرض خطر ابتلا به ADHD هستند.
- قرار گرفتن در معرض سرب: قرار گرفتن در معرض سرب، به ویژه در اوایل دوران کودکی، با علائم ADHD مرتبط است.
- عوامل روانی اجتماعی: استرس خانوادگی، فقر و قرار گرفتن در معرض خشونت می‌تواند علائم ADHD را تشدید کند.
ساختار و عملکرد مغز
مطالعات تصویربرداری عصبی نشان داده است که افراد مبتلا به ADHD اغلب در ساختار و عملکرد مغز در مقایسه با افراد بدون این اختلال تفاوت‌هایی دارند. یافته‌های کلیدی عبارتند از:
- حجم مغز کوچکتر: برخی مطالعات نشان داده‌اند که مناطق خاصی از مغز، مانند قشر جلوی مغز، در افراد مبتلا به ADHD کوچکتر است.
- تاخیر در بلوغ مغز: رشد مغز در افراد مبتلا به ADHD ممکن است به تاخیر بیفتد، به ویژه در زمینه‌های مربوط به توجه و کنترل تکانه.
- عدم تعادل انتقال دهنده‌های عصبی: اعتقاد بر این است که سطوح غیر طبیعی انتقال دهنده‌های عصبی، مانند دوپامین و نوراپی نفرین، در علائم ADHD نقش دارند.
درمان و مدیریت
گزینه‌های دارویی
دارو اغلب جزء کلیدی درمان ADHD است که به مدیریت علائم و بهبود عملکرد کمک می‌کند. دو نوع اصلی از داروهای مورد استفاده برای درمان ADHD وجود دارد: محرک و غیر محرک.
- داروهای محرک: متیل فنیدات (به عنوان مثال، ریتالین، کنسرتا): این یکی از رایج‌ترین محرک‌هایی است که تجویز می‌شود. این دارو با افزایش سطح دوپامین و نوراپی نفرین در مغز عمل می‌کند که به بهبود توجه و تمرکز کمک می‌کند.
آمفتامین‌ها (به عنوان مثال، آدرال، ویوانس): این داروها همچنین سطح دوپامین و نوراپی نفرین را افزایش می‌دهند و در کاهش بیش‌فعالی و تکانشگری موثر هستند. - داروهای غیر محرک: اتوموکستین (Strattera): این دارو یک مهارکننده انتخابی بازجذب نوراپی نفرین (NRI) است و اغلب زمانی استفاده می‌شود که محرک‌ها مؤثر نباشند یا عوارض جانبی قابل توجهی ایجاد کنند.
Guanfacine (Intuniv) و Clonidine (Kapvay): این داروها آگونیست‌های آلفا-2 آدرنرژیک هستند و می‌توانند به کاهش علائم بیش‌فعالی و تکانشگری کمک کنند.
رفتار درمانی و مشاوره
رفتار درمانی بخش اساسی درمان ADHD به ویژه برای کودکان است. بر تغییر رفتارهای منفی و توسعه راهبردهای مقابله‌ای مثبت تمرکز دارد. رویکردهای کلیدی عبارتند از:
1.مداخلات رفتاری:
- آموزش والدین: والدین راهبردهایی را برای کمک به مدیریت رفتار فرزندشان یاد می‌گیرند، مانند استفاده از تقویت مثبت و تعیین انتظارات روشن.
- مدیریت کلاس درس: معلمان می‌توانند استراتژی‌های خاصی را برای کمک به موفقیت دانش‌آموزان مبتلا به ADHD اجرا کنند، مانند روال‌های منظم و دستورالعمل‌های واضح.
- رفتاردرمانی: این شامل کار با یک درمانگر برای توسعه مهارت‌هایی برای مدیریت علائم، مانند مدیریت زمان، سازماندهی و مهارت‌های اجتماعی است.
2. درمان شناختی رفتاری (CBT):
CBT به افراد مبتلا به ADHD کمک می‌کند تا الگوهای فکری و رفتارهای منفی را تشخیص دهند و تغییر دهند که می‌تواند به ویژه برای بزرگسالان مبتلا به ADHD موثر باشد و به آنها کمک کند تا راهبردهای مقابله‌ای را توسعه دهند و عزت نفس خود را بهبود بخشند.
تغییرات سبک زندگی و راهبردهای مقابله‌ای
علاوه بر دارو و درمان، برخی تغییرات سبک زندگی می‌تواند به مدیریت علائم ADHD کمک کند:
رژیم و تغذیه
- رژیم غذایی متعادل: رژیم غذایی غنی از میوه‌ها، سبزیجات، غلات کامل و پروتئین‌های بدون چربی می‌تواند از سلامت کلی مغز حمایت کند.
- اسیدهای چرب امگا 3: برخی مطالعات نشان می‌دهد که مکمل‌های امگا 3 ممکن است به کاهش علائم ADHD کمک کنند.
ورزش
فعالیت بدنی منظم: ورزش می‌تواند به بهبود توجه، کاهش بیش‌فعالی و بهبود خلق و خوی کمک کند. فعالیت‌هایی مانند شنا، دوچرخه‌سواری و ورزش‌های گروهی می‌توانند مفید باشند.
خواب
برنامه خواب ثابت: اطمینان از خواب کافی و ثابت برای مدیریت علائم ADHD بسیار مهم است. ایجاد یک برنامه منظم قبل از خواب می‌تواند به بهبود کیفیت خواب کمک کند.
تکنیک‌های ذهن آگاهی و آرامش
- مدیتیشن و ذهن آگاهی: این تکنیک‌ها می‌تواند به افراد مبتلا به ADHD کمک کند تا تمرکز را افزایش و استرس را کاهش دهند.
- تکنیک‌های آرامش: تکنیک‌هایی مانند تنفس عمیق، یوگا و آرام‌سازی پیشرونده عضلانی می‌توانند به مدیریت اضطراب و بهبود رفاه کلی کمک کنند.
سیستم‌ها و منابع پشتیبانی
داشتن یک سیستم حمایتی قوی برای افراد مبتلا به ADHD حیاتی است. که می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
حمایت خانواده
- آموزش و درک: آموزش اعضای خانواده در مورد ADHD می‌تواند به آنها کمک کند تا حمایت و درک بهتری داشته باشند.
- خانواده درمانی: خانواده درمانی می‌تواند ارتباطات و روابط درون خانواده را بهبود بخشد.
پشتیبانی آموزشی
تدریس خصوصی و مربیگری آکادمیک: حمایت تحصیلی اضافی می‌تواند به دانش آموزان مبتلا به ADHD کمک کند تا در مدرسه موفق شوند.
گروه‌های پشتیبانی
- پشتیبانی همتایان: پیوستن به گروه‌های حمایتی برای افراد مبتلا به ADHD می‌تواند حس اجتماع و تجربیات مشترک را ایجاد کند.
- منابع آنلاین: منابع و انجمن‌های آنلاین متعددی اطلاعات و پشتیبانی را برای مدیریت ADHD ارائه می‌دهند.
زندگی با ADHD
زندگی کردن با ADHD چالش‌های مختلفی از جمله مشکلات در محیط‌های تحصیلی، شغلی و اجتماعی را به همراه دارد. با این حال، بسیاری از افراد مبتلا به ADHD با استفاده از مکانیسم‌های مقابله و سیستم‌های حمایتی زندگی موفقی دارند. داستان‌های موفقیت‌آمیز در این زمینه، به اهمیت انعطاف پذیری و سازگاری اشاره می‌کنند. توجه داشته باشید که حمایت خانواده، دوستان و منابع حرفه‌ای می‌تواند تفاوت قابل توجهی ایجاد کند.
جمع بندی
ADHD یک اختلال پیچیده است که برای مدیریت موثر نیاز به درک جامع دارد. تحقیقات مستمر و آگاهی برای بهبود زندگی افراد مبتلا به ADHD ضروری است. جهت گیری‌های آینده در تحقیقات ADHD ممکن است به رویکردهای درمانی شخصی‌تر و نتایج بهتر منجر شود.
